Geschiedenis van het begrip BEELDDENKEN
Het begrip `beelddenken`, in de wetenschap `visual memory` genoemd, kent een rijke historie.

Juan Huarte (1529 – 1588)
In de zestiende eeuw verbond de Spaanse arts en geleerde Juan Huarte denkstijlen (ingenios) aan de drie universitaire basisvakken van die tijd: een denkstijl met goed inzicht koppelde hij aan de logica. Een denkstijl met goed geheugen koppelde hij aan de grammatica en een door grote verbeeldingskracht gekenmerkte denkstijl aan de retorica.

Maria Krabbe (1889 – 1967)
De term ‘beelddenken’ bestaat al vele tientallen jaren. Deze is afkomstig van de Haagse logopediste Maria J. Krabbe. Halverwege de vorige eeuw constateerde zij dat een aantal kinderen verschillend communiceerde. Zij vond een verschil tussen hun taalvaardigheid en hun vaardigheid op andere terreinen. Na jarenlang onderzoek ontstond bij haar het woord `beelddenken`, dit in tegenstelling tot het `begripsdenken`, oftewel het taal- of woorddenken. De nalatenschap van Maria Krabbe, waaronder het boek ‘Beelddenken en Woordblindheid’, is ondergebracht bij het Internationaal informatiecentrum en Archief voor de Vrouwenbeweging in Amsterdam.
Maria was haar tijd ver vooruit met haar stelling: `De maatschappij eischt officieel woorddenkers, het leven snakt naar beelddenkers.`

Dr. Gerard van der Leeuw (1890 – 1950)
De eerste naoorlogse minister van Onderwijs, theoloog en hoogleraar geschiedenis van de godsdiensten en medewerker van Maria Krabbe, beschrijft in zijn boek `De primitieve Mensch en de Religie` de begrippen `beelddenken` en `begripsdenken` als twee wijzen van denken; twee levensvormen, twee structuren van de menselijke geest die behoren tot iedere tijd, ras, cultuur en ontwikkelingsstadium.

Joy Paul Guilford (1897 – 1987)
Deze psycholoog aan de Universiteit van Zuid Californie ontwikkelde een model van het menselijk intellect, waarbij hij onderscheid maakte tussen `convergerend` en `divergerend` denken. Convergerend denken richt zich op één oplossing door gebruik te maken van logica. Divergerend denken volgt vrije denkpatronen en verschillende uitgangspunten om tot meerdere, creatieve oplossingen te komen die allemaal toepasbaar/geschikt zijn.

Allan Pavio
Hoogleraar psychologie aan de Universiteit van West Ontario veronderstelt in zijn `Dual-coding theory` (1971) dat informatie door twee modaliteitsspecifieke symbolische systemen cognitief kan worden verwerkt: het verbaal en het visueel systeem. Hoe meer beide systemen gebruikt worden, hoe beter we kunnen nadenken over kennis en ons deze kunnen herinneren.

P. Span
Professor Span spreekt in zijn `Leerstijlen` (1977) over de manieren waarop iemand zijn informatie opneemt, verwerkt en gebruikt. De één verwerkt zijn informatie het liefst verbaal, terwijl de ander dit bij voorkeur in beelden verwerkt. De eigen leerstijl bepaalt hoe iemand zijn informatie in het werkgeheugen structureert, opbergt in het langetermijngeheugen en weer terug vindt door eigen leer- en verwerkingsstrategieën.

Nel Ojemann (1914 – 2003) en het Wereldspel
Dr. P.C. Ojemann, pedagoge en docent aan de universiteit van Groningen, start rond 1955 een onderzoek, waarin zij een relatie legt tussen het beelddenken en bepaalde leerproblemen. Zij combineerde het gedachtegoed van Maria J. Krabbe uit ‘Beelddenken en woordblindheid’ , aangaande beeldenkers die anders zouden communiceren, met het proefschrift van de kinderpsychiater L.N.J Kamp ‘Speldiagnostiek‘ . Tevens ontwikkelt zij het Wereldspel, een non-verbaal gestandaardiseerd onderzoeksinstrument om beelddenkers op te sporen, dat tot op de dag van vandaag wordt ingezet bij het officiële Individuele Onderwijskundige Onderzoek Beelddenken.
In 1985 sticht Nel Ojemann `De Maria Krabbe Stichting` en publiceert zij haar boek ‘Woordblindheid en beelddenken, compensatie, correctie, preventie‘.
.
Linda Kreger Silverman
Psychologe en directeur van het `Institute for the study of Advanced Development` en het `Gifted Develoment Center` in Denver beschrijft in haar boek `Upside – Down Brilliance:  the Visual Spatial Learner` (2002) de talenten van de visueel ruimtelijke leerlingen. Ze ontdekte dat kinderen met een bijzonder hoog IQ, maar ook kinderen met een bijzonder laag IQ, het beter deden bij visueel-ruimtelijke taken. Het grote verschil was dan echter wel dat hoog intelligente kinderen ook de auditief volgtijdelijke taken goed maakten en de kinderen met een laag IQ daar zwak op scoorden. Zij stelde verder dat visueel ruimtelijk lerende kinderen een voorkeur hebben voor het denken in beelden en niet in woorden. De hersenen van deze kinderen zijn anders georganiseerd; zij leren vanuit het geheel naar de delen, leren niet door herhalen en stampen maar op basis van visualiseren.

Delinda van Garderen
Delinda van Garderen (University of Missouri-Columbia, Department of Special Education), heeft leerlingen met leerproblemen, zich normaal ontwikkelende leerlingen en begaafde leerlingen onderzocht. Zij heeft gekeken naar hun vaardigheid om verhaaltjessommen op te lossen, hun visuele object voorstellingsvermogen en hun visueel-ruimtelijk voorstellingsvermogen. Het zal niet verbazen dat de begaafde leerlingen hoger scoorden op beide visuele voorstellingsvermogens dan de andere twee groepen. Verder bleek dat de prestaties in het oplossen van verhaaltjessommen hoger waren wanneer er beelden bij gebruikt werden. Van Garderen, D. (2006). Spatial visualization, visual imagery, and mathematical problem solving of students with varying abilities. Journal of Learning Disabilities, 39, 496-506.

Jan Kaldeway
Pedagoog en docent onderzoeksvaardigheden aan Academie Educatie van de CHE werkte  als docent aan Universiteit Utrecht in begeleiden van studenten met leerproblemen. Hij deed onderzoek naar de relatie denkstijlen –  vakgebieden en stelde vast dat mits de begrippen beelddenken en begripsdenken  zorgvuldig gebruikt worden, wel degelijk bruikbaar zijn. Hij ontwikkelde een model waarin een nauwkeurige analyse is gemaakt van de interactie tussen denkstijlen van verschillende leerlingen en de leerinhouden en werkvormen. Levende Talen Tijdschrift – Jaargang 8, nummer 1, 2007

Peter Hagevoort
Hoogleraar neuropsychologie aan de Katholieke Universiteit te Nijmegen en directeur aan de F.C. Donders Centre for Cognitive Neuro- imaging te Nijmegen stelt dat de hersenen beschikken over gescheiden functionerende verwerkingscircuits; voor analyseren van de structuur of woordvolgorde bij het maken van zinnen. Daarnaast voor de betekenis van gesproken taal. Het verschil tussen deze systemen bestaat ook op neurofysiologisch niveau. De hersenen zetten compenserende strategieën in om grammaticale onjuistheden in taaluitingen toch juist te interpreteren.  Als bij bepaalde personen het ene systeem minder goed functioneert, verwerken ze taal uitsluitend via het andere systeem.

Kozhevnikov, M, Kosslyn, S. & Shephard
Wereldwijd komen er steeds meer wetenschappelijke bewijzen voor het visuele en verbale leersysteem. Uit onderzoeken van Kozhevnikov, Kosslyn en Shephard blijkt dat er twee types `visualizers` (beelddenkers) te onderscheiden zijn:

1. Object visualizers verwerken hun informatie als 1 beeld, statisch en vaststaand. Dit zijn de beelddenkers die sneller problemen op school ondervinden met taal.
2. Spatial visualizers verwerken hun informatie ook met beelden, maar kunnen die analyseren, ze zien structuren en de opbouw ervan. Ze kunnen ontleden in onderlinge relaties (spatiële relaties hoog) en hebben geen moeite met het talige, maar wel een snelle, associatieve verwerking.
   Kozhevnikov, M., Kosslyn, S., & Shephard, J. (2005). Spatial versus object visualizers: A new characterization of visual cognitive style. Memory and Cognition, 33, 710-726.
   

Karen Anderson
Karen Anderson (Harvard University, Cambridge, Massachusetts) heeft samen met haar collega’s ontdekt dat leerlingen die hoog scoren op zowel de verbale als de visueel-ruimtelijke leerstijl beter zijn in meetkunde dan leerlingen die alleen hoog scoren op de visueel-object leerstijl. Dit is vooral merkbaar als het gaat om sommen met een ruimtelijk aspect of het onthouden van de vorm, driehoek, cirkel, en dergelijke. Ditzelfde geldt voor zogenaamde verhaaltjessommen. Zij concluderen dat juist een verbale of een visueel-ruimtelijke leerstijl belangrijk is om goed te kunnen presteren bij meetkunde. Aan visueel-object voorstellingsvermogen heb je niet zo veel bij meetkunde. Anderson, K. L., Casey, M. B., Thompson, W. L., Burrage, M. S., Pezaris, E., & Kosslyn, S. M. (2008). Performance on middle school geometry problems with geometry clues matched to three different cognitive styles.

Thomas & McKay
Patrick Thomas en Jacinta McKay (Griffith University te Brisbane, Australië) lieten psychologie studenten een vragenlijst invullen om te bepalen of zij beelddenkers (ruimtelijke of object) of taaldenkers waren. Vervolgens boden zij de lesstof in drie groepen op drie manieren aan. Met alleen tekst, tekst met beeld of tekst met schematische diagrammen. Ze komen tot de conclusie dat de prestaties omhooggaan wanneer de manier waarop de lesstof aangeboden wordt overeenkomt met de voorkeursleerstijl van studenten. Thomas, P. R., & McKay, J. W. (2010). Cognitive styles and instructional design in university learning. Learning and Individual Differences, 20, 197-202.

Jelle Jolles
Hoogleraar Hersenen, Gedrag en Educatie (VU Amsterdam) schreef het boek `Ellis en het verbreinen`. Jolles geeft in meerdere interviews duidelijk aan dat kinderen niet volgens een vaste methode of manier van lesgeven leren, omdat het brein voorkeursstrategieën heeft. Hij maakt onderscheid tussen talige, motorische en visueel ingestelde kinderen. Daar waar een kind met een talige strategie niet goed uit de voeten kan, kan het zijn dat het kind met een visuele strategie op een veel eenvoudigere manier de kennis en ervaring kan verwerven. Ook stelt hij dat de strategie per periode kan wisselen; een kind kan wel een voorkeursstrategie hebben maar dat betekent niet dat het een andere strategie niet kan leren. De voorkeur gaat uit naar het op een zo vroeg mogelijk tijdstip actief gebruiken en stimuleren van meerdere hersengebieden. Hoe vroeger de neurale netwerken geactiveerd worden, hoe minder tijd er later nodig is om de hersengebieden te laten samenwerken. Jolles stelt dat het voor het onderwijs de moeite loont om meerdere strategieën aan te bieden en er veel winst geboekt kan worden met mentaliseren en visualiseren van lesstof: `Vanuit de neuropsychologische wetenschap wordt benadrukt dat je beelddenken moet zien als een strategie. De meeste mensen/jongeren kunnen dat leren, c.q. kunnen er beter in worden. Er zijn kinderen die om wat voor reden ook erg goed zijn in beelddenken en/of het als een voorkeursstrategie hanteren. Omwille van een brede ontplooiing is het goed dat kinderen die vrijwel uitsluitend of heel erg veel de ‘beelddenken’ strategie hanteren ook wordt geleerd om andere strategieën te gebruiken. Andersom geldt het ook: er zijn jongeren die bij voorkeur een talige of een handelingsstrategie (of andere) hanteren. Voor hen zou het heel goed zijn om meer te leren visualiseren.`

Jaap Murre
Prof. Dr. J.M. J. Murre, hoogleraar Theoretische neuropsychologie aan de UvA, toont in 2010 aan dat mensen rond hun vierde levensjaar een voorkeur ontwikkelen voor het visuele leersysteem (beelddenken) of het verbale leersysteem (taaldenken). Deze voorkeur geldt voor zowel het korte als het langetermijngeheugen en blijft het hele leven aanwezig. (Rise and decline of verbal and visuospatial memory, Universiteit van Amsterdam. American Psychological, Association 5th edition 2010)

Pazzaglia & Moe
Francesca Pazzaglia en Angelica Moe (Universiteit van Padua, Italië) ontdekten dat beelddenkers liever een topografische kaart met afbeeldingen kozen om te leren; taaldenkers kozen de kaart met veel tekst. Degenen met een sterk ruimtelijk voorstellingsvermogen kenden de kaart uiteindelijk het beste. Bovendien werd de kaart met afbeeldingen het best onthouden door de beelddenkers; die met tekst het beste door de taaldenkers. Pazzaglia, F., & Moe, A. (2013). Cognitive styles and mental rotation ability in map learning. Cognitive Processing, 14, 391-399.

Oprichting Stichting Beelddenken Nederland (2010)
Op 29 december 2010 is De Stichting Beelddenken Nederland (SBN) opgericht, voortgekomen uit de Maria J. Krabbe Stichting en de Ojemann Stichting. SBN acht het van belang dat in de samenleving en meer in het bijzonder in het onderwijs, meer kennis en begrip ontstaat voor beelddenken en beelddenkers. Ze richt zich vooral op het geven van voorlichting; het (doen) ontwikkelen van diagnostische toetsen en hulp- en lesmiddelen; het bevorderen van passend onderwijs; het analyseren en interpreteren van wetenschappelijk onderzoek op het gebied van beelddenken en het verspreiden van onderzoeksresultaten die zijn gericht op inzicht en acceptatie van het beelddenken. Doel is daarbij op het individuele kind gerichte, specifieke differentiatie in de gehanteerde onderwijsmethodes om te voorkomen dat het kind leerproblemen krijgt. U kunt als donateur meehelpen dit onderzoek te steunen. Op de website van SBN vindt u meer informatie:  Stichting Beelddenken Nederland

Kroesbergen & Van den Bos
Op 1 maart 2016 is, op initiatief van de Stichting Beelddenken Nederland (SBN) het wetenschappelijk onderzoek gestart naar Beelddenken: `Beelddenken, hoe meet je dat?` dat in 2017 werd afgerond. Het onderzoek werd geleid door Dr. E.H. (Evelyn) Kroesbergen van de Universiteit Utrecht (Orthopedagogiek), bijgestaan door haar collega prof. dr. Kees van den Bos van Rijks Universiteit Groningen (Orthopedagiek) en mevrouw Nora Steenbergen van SLO. Verschillende (maatschappelijke) organisaties, zoals Stichting Kinderpostzegels, steunden dit onderzoek geldelijk. Centrale vraag van het onderzoek: ‘Hoe kan beelddenken worden vastgesteld?’ Een vervolgonderzoek staat in de steigers.
Lees hier de samenvatting van het eerste Wetenschappelijk Onderzoek naar Beelddenken.

Op zoek naar de kern van Beelddenken
In 2018 heeft Stichting Beelddenken i.s.m. een aantal wetenschappers een onderzoek gedaan naar de kern van beelddenken. Dit rapport is openbaar en geeft een kijk op de verschillende inzichten rondom beelddenken. Lees hier het rapport Op zoek naar de kern van beelddenken

Dr. Annemaaike Serlier-van den Bergh
is klinisch neuropsycholoog en verbonden aan de Universiteit Maastricht. Ze is expert/onderzoeker op het gebied van taaldenken, ook wel aangeduid als NLD. In 2021 verscheen haar boek `Welkom bij de taalclub` , waarin alles staat wat je wilt weten over Taaldenkers: iemand die uitstekend uit zjn woorden komt, maar in de visuele wereld letterlijk kan verdwalen.
Volgens onderzoek van Annemaaike kunnen de meeste mensen (90%)  het beeld- en taaldenken allebei toepassen, waarbij er wel een persoonlijke voorkeur is. Er is echter 5% dat echt moeite heeft met verbaal denken: de beelddenkers! Mensen met verbale zwakheden, zoals dyslexie, die liever doen dan praten. Aan de andere kant van het spectrum is er 5% dat echt moeite heeft met het visuele denken: de taaldenker! Dit zijn mensen die liever praten dan doen. Mensen in deze twee uiterste uiteinden van het spectrum ervaren problemen: de beelddenker op school, de taaldenker in het dagelijks leven.

MEER BRONNEN/INFORMATIE

Blazhenkova, O., & Kozhevnikov, M. (2009). The new spatial-verbal cognitive style model:  Theory and measurement. Applied Cognitive Psychology, 23, 638-663.

Clark, J. & Paivio, A. (1991). Dual coding theory and education. Educational Psychology Review, e. 149-203.

Ensing, M. E., & van Hattem, C. S. (2014). Beelddenken en begripsdenken: een wereld van verschil. Atlas van het beelddenken. Zoetermeer: Free Musketeers B.V.

Kosslyn, S.M. (1994). Image and brain. Cambridge: the MIT press

Krabbe, M J. (1951). Beelddenken en woordblindheid. Rotterdam/Arnhem: Van Loghum Slaterus

Kroesbergen, E.H., & Van Dijk, M. (2015). Working memory and number sense as predictors of mathematical (dis-) ability. Zeitschrift für Psychologie, 223, 102–109.

Ojemann, P. C. (1987). Woordblindheid en beelddenken; compensatie, correctie, preventie. Deventer: van Loghum Slaterus.

Paivio, A. (2010). Dual Coding Theory and the mental lexicon. The Mental Lexicon, 5, 205-230.

Selier-van den Berg, A., Braam, S. Welkom bij de taalclub. Nijgh&van Ditmar, 978 90 38810119

Silverman, L. K. (2002). Upside-down brilliance: The visual-spatial learner. Denver, CO:  DeLeon Publishing.

Suijkerbuijk, A. M., Jonker, H., van den Bos, K. P., & Kroesbergen, E. H. (2018). Image thinking: A study into visual and verbal thinking preferences and skills among children from grades 4 and 5. Pedagogische studien, 95(1).